Bí ẩn về những chiếc vali hạt nhân

So với người Mỹ, Liên Xô bắt đầu có VLHN chậm hơn tới 20 năm, khi mức độ phát triển các loại hoả tiển hạt nhân của họ đã đủ cho khả năng ra đòn tấn công bất ngờ. Dù triển khai nghiên cứu chế tạo từ những năm 70 thế kỷ trước,

từ thời Brejnev, nhưng phải đến thờiChernenko mới bắt đầu xuất hiện các sĩ quan xách VLHN hộ tống Tổng bí thư. VLHN của Liên Xô (có mật danh là "Cheget") là một phần trong hệ thống tự động hóa điều khiển các lực lượng hạt nhân chiến lược "Kazbek", được chính thức đưa vào hoạt động từ năm 1983. Công chúng cho tới giờ vẫn chưa thể biết những gì được cất giữ trong chiếc vali nặng tới 11kg này.

Dưới thời Brejnev, từng có ý tưởng đề nghị về sự tồn tại của 3 chiếc vali hạt nhân giống nhau do Tổng bí thư, Bộ trưởng Quốc phòng và Tổng tham mưu trưởng nắm giữ. Tuy nhiên, ý tưởng này đã bị bãi bỏ do khó có khả năng luôn bảo đảm được sự liên lạc đồng thời giữa 3 quan chức này, chưa kể thời gian để đưa ra một quyết định khó khăn như trên chỉ chưa đầy 30 phút (thời gian để hoả tiển đối phương bay tới mục tiêu).

Theo như toán , khi có dấu hiệu đối phương phóng hoả tiển , viên sĩ quan trực tại trung tâm phải xác định đó có thực sự là cuộc chiến hay không. Khi mọi chuyện đã rõ ràng, tín hiệu báo động ngay lập tức được gửi tới Tổng bí thư, Bộ trưởng Quốc phòng, Tổng tham mưu trưởng và trực chỉ huy của tất cả các quân chủng. Đầu tiên là một đường dây nóng được nối nhằm xác minh tình hình. Khi ba quan chức hàng đầu trên đưa ra quyết định cuối cùng, các sĩ quan trực chỉ việc mở khóa, nhấn nút phóng hoả tiển và... chiến tranh hạt nhân bắt đầu. 

Vali hạt nhân của Nga hiện nay

Ban đầu, việc duy trì VLHN của Nga đã gặp nhiều khó khăn sau khi Liên Xô tan rã. Đến năm 1993, tất cả những nguồn tài nguyên kỹ thuật cho hệ thống này gần như đã cạn kiệt. Trong hệ thống sử dụng toàn những chi tiết nội địa, trong khi các vi mạch điện tử thời gian này hầu hết được sản xuất ở nước ngoài. Việc sử dụng các phụ tùng nhập ngoại lại không được phép về mặt nguyên tắc, vì rất có thể chúng đã được cài những con chip gián điệp. Chưa kể phần lớn các chuyên gia thành thạo về hệ thống trên đều đã qua đời.

Về mặt thủ tục, đích thân Phó tổng tham mưu trưởng quân đội Nga là người lựa chọn các sĩ quan xách VLHN tháp tùng tổng thống. Theo mỗi phiên trực thường có hai người túc trực, luôn đi bên cạnh Tổng thống, hoặc ở gian phòng cạnh đó, chỉ cách một bức tường. Trong những lúc này, nếu một người được phép thiếp đi, người kia phải thường xuyên kiểm tra khả năng hoạt động của vali, cũng như thử nghiệm tất cả các tần số liên lạc đặc biệt.

 Để liên lạc không bao giờ bị ngắt trong hệ thống, người Nga trước đó cũng từng đưa vào sử dụng một hệ thống liên lạc và phối hợp song song có tên "Chu vi". Vai trò của hệ thống này là nhằm bảo đảm có thể phóng kịp thời hoả tiển từ các bệ phóng trên mặt đất hay tàu ngầm, ngay cả trong trường hợp đối phương đã kịp tiêu diệt hết tất cả các mắt xích liên lạc, điều hành và chỉ huy khác. 

Được nghiên cứu, chế tạo, thử nghiệm trong giai đoạn 1979-1982, "Chu vi" chính thức được đưa vào trực chiến từ tháng 1/1985. Người Mỹ chỉ biết tới hệ thống này vào năm 1993, khi một trong những tác giả của dự án "Chu vi" đào thoát và khai ra tất cả mọi thông tin nắm được. Ngày 8-10-1993, tờ The New York Times đã cho đăng tải một bài báo nhan đề "Russia Has Doomsday Machine" (Nước Nga có cỗ máy ngày tận thế), nói về hệ thống đặc biệt trên. Theo các thỏa thuận trong Hiệp ước START-I, Nga chính thức rút hệ thống "Chu vi" khỏi chế độ trực chiến vào tháng 6/1995. 

Đối với Tổng thống đầu tiên của nước Nga là Boris Eltsin, chiếc VLHN luôn được nhìn nhận như một biểu tượng về quyền lực, của một cường quốc. Ngay cả khi phải vào phòng phẫu thuật tim, ông Eltsin vẫn không chịu trao lại chiếc vali cho bất cứ ai. Các sĩ quan mang VLHN phải ngồi túc trực ngay tại tiền sảnh của bệnh viện, và ngay khi Tổng thống vừa hồi tỉnh sau ca phẫu thuật, chiếc vali được đưa ngay vào trong phòng. Tuy nhiên, thời gian gần đây, bên cạnh Tổng thống Nga trong các chuyến đi trong nước cũng như ngoài nước, người ta không nhìn thấy bóng dáng của các sĩ quan xách VLHN. Rất có thể theo một số quy định mới, những sĩ quan này tháp tùng Tổng thống Nga trong điều kiện kín đáo hơn.

  

Một chi tiết nữa được nhiều người quan tâm là thủ tục chuyển giao chiếc VLHN từ đời Tổng thống này sang đời Tổng thống khác tại Nga. Theo các quy định, chiếc vali được Tổng thống mãn nhiệm chuyển giao cho người kế nhiệm vào đúng ngày tuyên thệ nhậm chức (tương tự như tại Mỹ). Tuy nhiên, thủ tục đầy đủ này chỉ được thực hiện lần đầu tiên khi ông Putin bàn giao quyền lực cho tân Tổng thống Medvedev. Còn Eltsin trao chiếc VLHN cho Putin vào đúng ngày tuyên bố từ chức của mình.

 Trước đó, Gorbachev còn nhất quyết không chịu đích thân trao lại vali cho Eltsin. Khi đó, một chỉ huy của Bộ tổng tham mưu là tướng Boldyrev xách chiếc vali cùng với các sĩ quan liên lạc đặc biệt xuất hiện tại phòng khách của Tổng thống Nga, qua đường điện thoại thông báo: "Chúng tôi đã tới chỗ của ngài".